Het Joods Werkdorp
Een plek waar met respect wordt gekeken naar de pioniers van toen en nu.
Het Joods Werkdorp is opgericht om jonge joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk in veiligheid te brengen en op te leiden voor een nieuw bestaan elders. Zij helpen het nieuwe land te cultiveren en behoren tot de pioniers van de polder. Het is een optimistisch begin voor een nieuwe toekomst, maar voor een deel van hen eindigt het gruwelijk. Dit aangrijpende verhaal wordt binnenkort verteld in het nieuwe Herinneringscentrum Joods Werkdorp. Maar er wordt niet alleen teruggekeken. Het Joods Werkdorp biedt ook hoop voor de toekomst. Het gaat huisvesting bieden aan de arbeidsmigranten die nu naar de Wieringermeer komen. Zij helpen de pioniers van deze tijd, op het land en in de kassen. Zij zijn een steunpilaar van onze economie en verdienen alleen daarom al een goede huisvesting.
Op deze pagina leest u meer over de geschiedenis van het Joods Werkdorp. Graag verwijzen we u ook naar het monument voor de bewoners van het Werkdorp die tijdens de Holocaust zijn vermoord. Dit fysieke en digitale monument betreft een initiatief van buurtbewoners Marieke Roos-van Riel en Ina Hoogenbosch-Glas. Het fysieke monument bestaat uit 197 tegeltjes en bevindt zich rond het bestaande monument uit 1989. Het zal worden onthuld zodra de Coronamaatregelen dit toelaten.
Een bewogen geschiedenis
1934
Opgericht
740
Werkdorpbewoners in 1934-1941
197
Vermoorde bewoners
'Dan zal misschien eens hier een eenvoudige steen worden geplaatst met de woorden "Hier stond het Joodse Werkdorp Nieuwesluis." Mogen dan alle voorbijgangers [...] met eerbied die steen aanschouwen.'
George van den Bergh, 1934
Op 3 oktober spreekt George van den Bergh, een van de initiatiefnemers van het Joods Werkdorp, deze woorden uit en slaat James McDonald, Hoge Commissaris van de Volkenbond voor de vluchtelingen, de eerste paal voor het Joods Werkdorp. Het is een opleidingsinstituut voor Joden die op de vlucht zijn voor de Naziterreur in Duitsland en Oostenrijk. De joodse pioniers worden opgeleid als boer, meubelmaker, smid of andere praktische beroepen. Met de opleiding kunnen zij een nieuw leven beginnen in Palestina of op andere plekken in de wereld. Veel bewoners van het Werkdorp slagen daarin. Maar voor een aantal loopt het slecht af.
Op 20 maart 1941 ontruimt de Duitse bezetter het Werkdorp. De Duitsers voeren uiteindelijk 180 bewoners af naar verschillende concentratiekampen waar zij een gruwelijke dood sterven. Slechts een klein deel van de bewoners weet aan de vervolging te ontsnappen. Zij duiken onder. Het Joods Werkdorp blijft verweesd achter. Na het vertrek van de laatste bewoners vestigt de Directie van de Wieringermeer in het Werkdorp een proefboerderij voor mechanische landbouw.
Foto rechts: tijdens de gedwongen ontruiming staan de jonge werkdorpers aangetreden voor hun transport.
Voor een uitgebreide geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland kunt u terecht op de websites van het Joods Cultureel Kwartier en het Joods Monument.
![[onbekend] / collectie Regionaal Archief Alkmaar / FO 3020013](https://www.joodswerkdorp.nl/wp-content/uploads/2021/04/20013-scaled-e1619709620791.jpg "20013")
Mini-documentaire: Het Joods Werkdorp en namenmonument vertellen
Het Joods Werkdorp maakt onderdeel uit van het project 'Oorlogsmonumenten vertellen', een initiatief van Uitgeverij Peter Sasburg in samenwerking met de gemeente Hollands Kroon. Om de herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog levend en betekenisvol te houden, is ervoor gekozen om in 2021 en 2022 de verhalen achter zes oorlogsmonumenten in de gemeente op film vast te leggen. In de mini-documentaire zijn ooggetuigen, familie en vrienden van overledenen, leerlingen en andere betrokkenen aan het woord.
Het gebouw
De leerlingen van het Joods Werkdorp bouwen in 1937 zelf het gemeenschapsgebouw naar een ontwerp van de architecten Bromberg en Klein. Zo brengen zij hun opgedane kennis in praktijk. Het gebouw houdt het midden tussen een schoolgebouw en een Wieringermeerboerderij. In 1939 wordt de dars opgeofferd voor een extra eetzaal en een spoelkeuken. Deze indeling is in de loop der jaren in tact gebleven. De school voor mechanische landbouw, onderdeel van de proefboerderij Oostwaardhoeve, heeft in de naoorlogse periode geen zichtbare sporen nagelaten.
Van 1989 tot en met 2001 is Galerie Art & Project, opgericht in 1968, in het gebouw gevestigd. Het is een toonaangevende galerie voor hedendaagse en conceptuele kunst van Nederland onder leiding van Adriaan van Ravesteijn en Geert van Beijeren Bergen en Henegouwen. Zij brengen het gebouw weer in oorspronkelijke staat terug. Art & Project is ook verantwoordelijk voor de strakke, neutrale afwerking waardoor het gebouw zo geschikt is als herinneringscentrum. De verbouwing tot herinneringscentrum wordt in dezelfde geest voortgezet. Sinds 2002 is het gebouw Rijksmonument. Op de foto's zijn twee beeldhouwwerken te zien die nog steeds in de muren van het gemeenschapsgebouw zitten. Kunstenaar David Tremlett maakt ze in de jaren negentig als onderdeel van zijn expositie Muren/Walls. Ze vormen een blijvende herinnering aan Galerie Art & Project.
